Historia zamku

Przypuszcza się, że pierwsza wzmianka o raciborskim grodzie powstała około 845 roku w nocie zwanej Geografem Bawarskim. Wspomina ona o plemieniu Gołężyców (org. Golensizi) zamieszkującym dorzecze Górnej Odry, które posiadało tam pięć grodów. Na podstawie badań przypuszcza się, że jednym z tych grodów był właśnie Racibórz. Domniema się także, że mogło tu być Eburium, legendarna stolica Kwadów. Utwór łaciński Commentarius belli adversum Turcas ad Viennam... autorstwa Wespazjana Kochowskiego, który omawia wyprawę Jana III Sobieskiego pod Wiedeń tak opisuje 24 sierpnia, dzień kiedy król zawitał na raciborskim zamku.


Już około 1000 roku w Raciborzu miała istnieć przygraniczna warownia. Około 1038 roku raciborska warownia przeszła, jak cały Śląsk pod panowanie czeskie. Raciborski gród po raz pierwszy wzmiankowany jest w Kronice Galla Anonima we wpisie datowanym na 1108 rok. Znajdowała się tutaj wtedy przygraniczna twierdza kasztelańska. Według informacji tam zawartych gród należał do Morawian, a rycerze Bolesława Krzywoustego wkroczyli do niego bez walki, pokonując wcześniej morawskich rycerzy którzy wyruszyli z grodu. Racibórz był wtedy bardzo ważnym grodem w systemie obronnym pogranicza polsko-czeskiego, w związku z czym jego powstanie można wiązać z budową twierdz granicznych w czasie konfliktu Piastów i Przemyślidów (XI–XII wiek), a nie z plemieniem Golęszyców.Od 1108 roku do początku XIV wieku zamek znajdował się pod panowaniem Piastów. Do I połowy XIV wieku rezydował tutaj kasztelan, od końca XIV wieku do 1743 roku była to także siedziba starosty raciborskiego okręgu zamkowego. Od 1172 roku zamek był również siedzibą książęcą. Za czasów panowania Bolesława Krzywoustego warownia zaliczała się do ważnych grodów broniących południową granicę państwa polskiego. Karol Maleczyński powstanie grodu datuje na II połowę X wieku, co uwiarygodniły badania archeologiczne przeprowadzone na dziedzińcu zamkowym. Miejsce to wybrano nieprzypadkowo, bowiem wykorzystane zostało naturalne zakole Odry, które przecięto odnogą rzeki tworząc wyspę, zwaną w późniejszych przekazach wyspą raciborską. Dostać się na nią można było przez groblę, której śladem biegnie dzisiejsza ul. Zamkowa. W 1146 roku na raciborskim zamku rezydował Władysław II Wygnaniec, który został wypędzony przez swoich braci. W 1172 roku Mieszko Laskonogi, niesłusznie nazywany Plątonogim, obrał Racibórz za stolicę swojego księstwa. Wówczas jego brat Bolesław I Wysoki otrzymał Dolny Śląsk i Opole, natomiast Mieszko księstwo raciborskie po ich ojcu, Władysławie Wygnańcu. Za jego rządów przypadł czas świetności raciborskiego grodu.



Architektura zamku

Zamek posiada zarówno elementy gotyckie, jak i renesansowe, z cechami stylowymi, które w znacznej mierze zostały już zatarte. Wszystkie budynki są murowane z cegły i otynkowane. Zamek powstał na miejscu dawnego grodu, który znajdował się na naturalnej wyspie i otoczony był wałami drewniano-ziemnymi, kanałem młynówki oraz głównym nurtem Odry i jej odnogą. Jedyną drogę do warowni stanowiła grobla przecinająca bagnisty teren. Wejście do grodu umożliwiał most zwodzony. Zabudowa warowni składała się z drewnianych domostw o konstrukcji z poziomych bali, które układano jeden na drugim tworząc tzw. zręby, połączone na łącznikach. W środku domostw znajdowały się podłogi. Zabudowania zostały prawdopodobnie strawione przez pożar, o czym mogą świadczyć ślady spalenizny oraz niektóre nadpalone elementy budowli znalezione podczas prac archeologicznych. Warownia posiadała prawdopodobnie jedną murowaną budowlę jaką była kaplica. W środku mieściły się pomieszczenia dla kasztelana, jego załogi oraz służby, a także potrzebne do funkcjonowania grodu zabudowania gospodarcze. Budowla pełniła przede wszystkim funkcję ochronną. Badania archeologiczne potwierdziły istnienie siedmiu warstw kulturowych, począwszy od obecnej zabudowy, a skończywszy na śladach zabudowy grodowej. Calec znajduje się 5 metrów pod dziedzińcem. Powstanie grodu według przeprowadzonych badań może być datowane najwcześniej na IX wiek. W 1281 roku powstało samodzielne księstwo raciborskie, co spowodowało, że Przemysław I rozpoczął przebudowę grodu. W wyniku przebudowy zakończonej w 1287 roku powstał zwarty zespół budynków z cegły, gdzie głównym akcentem był budynek mieszkalny o charakterze pałacowym. Początkowo wał otaczający gród miał konstrukcję rusztową (przekładkową), który w I połowie XIII wieku został wzmocniony masami ziemi i wykorzystany jako fundament pod budowę ceglanego muru. Konstrukcja dolnej partii murów wykorzystywała wątek wendyjski, natomiast górna wątek polski (gotycki). Druga partia murów obronnych powstała najwcześniej w XV wieku. Do dzisiaj przetrwały jedynie mury w zachodniej i północno-wschodniej części zamku, natomiast fundamenty murów w południowo-wschodnim narożu. Niestety do czasów dzisiejszych nie zachowała się żadna baszta czy wieża. Zabudowa dziedzińca rozpoczęła się w XIII wieku i wskazuje na wykorzystanie rozwiązań stosowanych przez Czechów. Oparcie przebudowy systemu obronnego o dawny wał drewniano-ziemny świadczy o tym, że zamek zaczął pełnić funkcję mieszkalno-reprezentacyjną, a nie obronną jak wcześniej.



Funkcja zamku we współczesnym świecie

Od 2001 roku na dziedzińcu zamku od kwietnia do października odbywały się imprezy plenerowe, głównie koncerty i turnieje rycerskie. 17 czerwca 2008 roku rozpoczął się generalny remont zamku wyceniany na kwotę 23 600 000 zł. Blisko 20 mln zł dofinansowania na ten cel uzyskano dzięki wsparciu Unii Europejskiej. W 2009 roku uzyskano dofinansowanie z województwa śląskiego na utworzenie na zamku Centrum Dziedzictwa Kulturowego Bramy Morawskiej. Wiosną 2009 roku ekipa remontująca zamek natrafiła na tunel pod budynkiem bramnym prowadzący w kierunku ulicy Zamkowej. Tunel ten był prawdopodobnie fragmentem kanału, który odprowadzał wodę lub ścieki z zamkowych budowli. Wejście do kanału było ukryte w posadzce jednego z pomieszczeń budynku bramnego. Tunel biegł około pięć metrów w dół, a następnie było załamanie oraz zamurowana ściana z wyłomem, za którą znajdował się ceglany gruz. Przed budynkiem bramnym postanowiono zrobić sondażowy wykop, jednakże po osiągnięciu głębokości 4,7 metra nie natrafiono na sklepienie tunelu. W związku z tym starostwo powiatowe będące właścicielem zamku pozyskało od marszałka województwa śląskiego 300 tysięcy złotych na odgruzowanie korytarza i przygotowania go do zwiedzania przez turystów. Odgruzowaniem tunelu zajęli się górnicy górnicy z Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego z Bytomia. W czasie prac odkryto drugi tunel, który pod budynkiem bramnym kieruje się na południe. Po skuciu tynku budynku bramnego okazało się, że jego stan był o wiele gorszy niż sądzono. Wymagał on „dopchania ścian i zszycia”, a także zastosowania innego dachu. Podczas oczyszczania tzw. pałacu książęcego w jednej z piwnic odkryto gotycką posadzkę z małym murowanym otworem, w którym zbiera się woda. Zakończenie remontu planowane jest na jesień 2011 roku.



Lokalizacja Zamku